کلاسیکا شماره ۳
کس نامد از آن جهان که پرسم از وی
که احوال مسافران دنیا چون شد؟
خیام
عجب زمانه‌ای است. پرآشوب و آشفته. بسیاری معتقدند که دیگر به آخرالزمان رسیده‌ایم. معصیت از سر و روی عالم می‌بارد. جنگ و خون‌ریزی عالم را به تباهی کشانده است و… سرانجام بدکاران چه می‌شود! چرا باید کردار نیک داشته باشیم؟ واقعاً به آخر زمان رسیده‌ایم؟ شاید مثال این حرف‌ها را در گوشه و کنار شنیده باشیم؛ اما به‌واقع این سخنان امروزی نیست. حدود دو هزار سال پیش در ایران ساسانی (اردشیر بابکان) از شاه ساسانی تا موبدان همه به این نتیجه رسیده بودند که عالمی دیگر بباید و آدمی دیگر … برای همین شاه ساسانی دستور داد تا در قلمرو‌ش کسی با بیابند که عمری سپری کرده است؛ اما بدون گناه وآلودگی… کسی که به دین زرتشت آراسته باشد.
ویراف را پیدا کردند که هشتادسال به دین زرتشتی تعبد کرده بود و به نیکوکاری شهره بود. ویراف برای نجات سرزمین از پلیدی و نشان دادن وضعیت داوری پس از مرگ به سفری معنوی فرستاده می‌شود. در مجمع موبدان با پیاله‌ای شراب به خواب می‌رود. پس از هفت روز بیدار می‌شود و درخواست دبیری می‌کند تا خط به خط آنچه در عالم دیگر دیده بازگوید و نوشته شود. سفرنامه‌ای از جهان پس از مرگ! کتابی که امروز هم به نام ارداویرافنامه به زبان پهلوی باقی‌مانده است.
ارداویرافنامه
ارداویرافنامه یک روی دیگر سکه نیز دارد. روایتی پا در سرزمین باورهای مردمی و سر بر آسمان خیالات و اوهام. نسخه‌ای کاملاً ایدئولوژیک و حکومتی از سوی پادشاه ساسانی برای اقناع تبعیت همگانی از شاه و دین زرتشت. به همین سادگی محتوایی تولیدشده است تا اعتقاد به غیر آنچه حکومت ساسانی اشاعه کرده مردود شود.
این را گفتم که یادآوری شود که دو هزار سال پیش هم در همین سرزمین تصور می‌کردند که آخرالزمان است. باید وضع به گونه دیگری باشد و در نهایت هم نسخه‌ای آمیخته به خرافات و توهم پای‌بست حاکمیت زمانه را تحکیم می‌بخشد. بااین‌حال این نسخه از لحاظ اعتقادی پس از ساسانیان تاریخ‌مصرفش به پایان رسید؛ اما این خصیصه ادبیات است که از قفسه مذهب، تاریخ و … متن‌ها را به‌سوی خود بکشد و در خود ماندگار کند.
اقتباس از ارداویرافنامه
امروزه ارداویرافنامه با هر دلیلی که تألیف شده است به‌عنوان یک متن ادبی مورد استناد است. بعدها البته ابوالعلاء معری رساله الغفران را با تأثیرپذیری از این کتاب نوشت. دانته کمدی الهی را منتشر کرد و حتی چند دهه پیش اقانجفی قوچانی کتاب سیاحت غرب‌اش را برپایه آن ساخت. بهرام بیضایی هم البته از قافله عقب نماند و گزارش ارداویراف را بر اساس ارداویرافنامه نوشت و به صحنه اجرا برد.
آخرالزمان
دیدگاهتان را بنویسید